تسلیم انگلیسی شویم؟! - وبلاگ موبایلستان

به گزارش وبلاگ موبایلستان، سیدمصطفی عاصی درخصوص واژه گزینی های علمی و واژه گزینی های مردمی شرح می دهد و در عین حال می گوید چه خوب است که فرهنگستان از این ذوق جمعی و طبیعی مردم و اهل زبان بهره بگیرد.

استاد پژوهشگاه علوم انسانی و رئیس پیشین انجمن زبان شناسی ایران در گفت وگو با وبلاگ موبایلستان، درباره واژه گزینی مردمی و بعلاوه تأثیر اهل زبان بر ماندگاری واژه ها اظهار کرد: شما عنوان این مقوله را واژه گزینی مردمی در فرهنگستان گذاشته اید، اما اگر این گونه نگاه کنیم، باید پرسید پیش از آن که فرهنگستان ها بخواهند به کار واژه گزینی بپردازند، در زبان چه اتفاقی می افتاد؟ آیا مردم منتظر بودند که کسی برای شان واژه ای بسازد یا پیشنهاد کند؟ یا این که خودشان وقتی با پدیده تازهی روبه رو می شدند، به طور طبیعی آن را به شکل های مختلفی نام گذاری می کردند؟ این اتفاق در هر زبان طبیعی است و اصلاً واژگان زبان به این ترتیب توسعه پیدا می نماید؛ نباید این را اتفاقی غیرعادی بدانیم.

او در عین حال گفت: من فکر می کنم اگر واژه گزینی و واژه سازی را در دو حوزه متفاوت در نظر بگیریم، شاید وظیفه فرهنگستان هم برای مان تعیین تر گردد. هر چند بحث واژه گزینی حالا اهمیت بیشتری یافته اما مربوط به امروز و دیروز نیست، بلکه یک قرن است که در ایران متوجه این مسئله شده اند. واژه گزینی از زمانی مطرح شد که ما با مجموعه ای از دانش ها، علوم و مفاهیم تازه روبه رو شدیم که پیش تر در فرهنگ و زبان ما وجود نداشتند؛ یعنی یک باره با سیلی از واژه های تازه که به فناوری ها و علوم مختلف مربوط می شوند، روبرو شدیم و ناچار شدیم که برای آن ها فکری اساسی کنیم. ازاین رو مردم در این فرایند چندان دخالتی ندارند بلکه یک راهبرد کلی در زمینه برنامه ریزی زبانی است. به این علت که به طور کلی، درمورد رشته های علمی و فنی با متخصصان آن ها سروکار داریم و متخصصان هر رشته هستند که به واژه ها و اصطلاحات تازه احتیاج دارند تا منظور خود را بیان نمایند. درواقع هر حوزه علمی احتیاج به مجموعه ای از اصطلاحات تخصصی خود دارد که به آن ها واژگان یا ترمینولوژی آن رشته گفته می گردد.

مصطفی عاصی در شرح بیشتر اضافه کرد: در واژه گزینی علمی همه مردم دخالت ندارند؛ بلکه متخصصان هر حوزه هستند که به عنوان ابزار بیان علمی احتیاج به چنین اصطلاحاتی دارند. به همین علت است که وقتی یک رشته علمی در هر جامعه توسعه پیدا می نماید و در دانشگاه ها تدریس می گردد و متخصصان به تبادل اطلاعات، گفت وگوی علمی و تالیف و نوشتن می پردازند، ناگزیرند این احتیاج را با واژه سازی رفع نمایند. درست همان گونه که برای پژوهش در رشته های علمی مانند فیزیک یا شیمی احتیاج به ابزار آزمایشگاهی داریم، برای بیان این مفاهیم و بحث درباره آن ها هم احتیاج به ابزار زبانی داریم و این همان زبان علمی است که ماده اصلی آن واژگان تخصصی است. بنابراین، در این مورد نباید نگران کاربرد عمومی این واژه ها باشیم. آن چه در واژه گزینی علمی اهمیت دارد، دقت، سادگی، یک دستی و نظم است و این نظام مندی در واژه گزینی علمی بسیار اهمیت دارد؛ به نحوی که هر پدیده یا عنصری یا مفهومی که در آن رشته پدیدار می گردد، باید بتوان بلافاصله برای آن واژه مناسبی برپایه قواعدی تعیین و با نظمی خاص ساخت. در این جا (واژه گزینی علمی) دیگر خوش ساختی، خوش آهنگی و خوش آوایی چندان ملاک نیست و زیبایی نقش چندانی در ساخت واژه ندارد.

این زبان شناس سپس به این که بیشترین کوشش و وظیفه فرهنگستان ها هم در حوزه واژه گزینی علمی است، اشاره و بیان نمود: این نوع واژه گزینی برای واژه های بسیار زیاد و متنوعی انجام می گیرد و اگر ما این کار را انجام ندهیم، به این معنی است که کاملا تسلیم زبان مبداء که اکنون در جهان زبان انگلیسی است، شویم. این که بگوییم در زبان فارسی احتیاجی به واژه گزینی برای اصطلاحات علمی نداریم، به این معنی است که باید زبان انگلیسی را به عنوان زبان تدریس به کار ببریم. حالا اگر بعضی فکر می نمایند که این راه را باید برگزینیم، شایسته است ببینیم نظر اکثریت صاحب نظران و سیاست گذاران زبانی در این زمینه چیست. اما اگر بپذیریم که ضروری است زبان فارسی را برای بیان علمی توانا و همگام با پیشرفت های دانش و فن نگه داریم، آن گاه بهتر است واژه گزینی را جدی بگیریم. و یکی از راه کارهای شناخته شده همین روش ها و فرایندهایی است که نتیجه تجربه و پژوهش های سه فرهنگستان در ایران است. در همین حال، نباید نظرخواهی از همه متخصصان و کارشناسان را نادیده گرفت؛ فرهنگستان نیز در این راستا کوشش می نماید با تشکیل گروه های تخصصی واژه گزینی تا میزان ای در این راستا حرکت کند.

عاصی بعلاوه به واژه گزینی عمومی پرداخت و اظهار کرد: اما واژه سازی عمومی یا مردمی روال طبیعی همه زبان ها است که مردم به تدریج و با پیدایش مفاهیم و پدیده های تازه با استفاده از امکانات و قواعد واژه سازی زبان و شم زبانی خود واژه سازی می نمایند. اگر فرهنگستان بخواهد در این زمینه هم کاری انجام دهد، خوب است چراکه دست کم می تواند در ایجاد نوعی هماهنگی و یک دستی یاری کند تا از پراکنده کاری، آشفتگی و نابه سامانی پیشگیری کند. در واقع فرهنگستان می تواند نقش هماهنگ نماینده را داشته باشد یا خود از همان روش های عمومی هم استفاده کند.

او در ادامه گفت: اگر بخواهیم برای مفاهیم و چیزهایی که در زبان روزمره و همگانی کاربرد می یابد، واژه سازی کنیم - برخلاف حوزه علمی - شاید شرط اول خوش ساختی، خوش آوایی و حتی شفافیت باشد تا مردم آن را بپذیرند. چون مردم هرروزه از این واژه ها استفاده می نمایند. بنابراین درمورد چنین واژه هایی راحتی تلفظ و خوشایند بودن، نقش مهمی دارد. ازسوی دیگر سازمانی مانند فرهنگستان که به طور منظم به واژه گزینی می پردازد، همیشه شایسته است پیش تر وضع موجود زبان را آنالیز کند. چه بسا مردم برای یک پدیده به طور طبیعی واژه ای ساخته باشند، و چه خوب است که فرهنگستان از این ذوق جمعی و طبیعی مردم و اهل زبان بهره بگیرد.

مصطفی عاصی در این باره به روایت نمونه ای در دوره فرهنگستان دوم (سال های 50 تا 57) پرداخت و آن گزینش واژه مومی به عنوان معادل برای واژه stencil در معنای خاص آن (صفحه کاغذ آغشته به موم در دستگاه های پلی کپی) بود، که علی رغم مخالفت اولیه اعضای گروه واژه گزینی، با مراجعه به بازار واژه مومی به علت رواج داشتن در میان مردم، در نهایت پذیرفته شد.

این در حالی است که او معتقد است می توان با آنالیز و جست وجوی داده های واقعی زبان - با بهره گیری از پیکره های زبانی - به نمونه های کاربردی زبان امروز دست یافت. او گفت: با جست وجو در این پیکره ها می توانیم ابداع ها و نوآوری هایی را که مردم خودشان داشته اند، بیابیم و آن هایی را که مورد تایید است به کار بریم.

عاصی در خاتمه بیان نمود: برای مثال در حوزه رایانه دو دسته واژه داریم. یک دسته آن هایی هستند که همه مردم هر روز با آن ها سروکار دارند؛ این ها واژه هایی است که در حوزه عام قرار می گیرد و باید از شرط خوش آوایی و خوش ساختی برخوردار باشند. در مقابل و در سطح دیگر، واژه های تخصصی حوزه رایانه هستند که مردم عادی با آن ها سروکاری ندارند. این واژه ها می توانند با دقت بسیار بالای علمی و به گونه ای سیستماتیک ساخته شوند. بنابراین، اگر درباره آن ها از مردم غیرمتخصص نظرخواهی کنیم، چه بسا که برای شان عجیب و گاه ناخوشایند باشد، چون خوش آهنگی و زیبایی شرط اصلی نبوده، بلکه جایگاه خاصی را در مجموعه ای از واژه های مرتبط پُر می نمایند و در چارچوب قواعدی منظم ساخته شده اند.